नजन्मेको छोरोसित

(प्यारोडी कविता)

१

ए छाप्रो पनि नबनेको तर आधुनिक

टवाईलेट्मा सधै तुहिने छोरो

मलाई कत्ति पनि लाज छैन कि

म तेरो बाबु हुने छैन्

किनभने तैले गरि खालास् भन्ने

मलाई कत्ति विश्वास छैन्

आफ्नै काम र माम को ठेगान छैन्

तँलाई म भात् कसरी खुवाउँला ?

ड्याड, साथीहरुसंग कन्सर्ट जानुपर्यो

वन थाउ चाहियो भन्लास्

स्वभाविक ममता दबाएर

मैले पनि भन्नुपर्ने होला

चुलो नबल्ने याद गर पाजी

२

हो गृहस्थी बन्ने मेरो हकै छैन

तेसैले भूलले पनि बिहे गरेर

दुख भोग्ने पुतला म सिर्जिन चाहन्न

आफुलाई तेरो जन्मदाता

दावा गर्न समर्थ ठान्दिनँ

के गरुँ बाबु मलाई पनि रहर नभएको त हैन्

पारिवारिक सुखमा गरिबी बिर्सने

तर म मृगतृष्णा देख्न चाहन्न

यौवनले उत्ताउलो नै बनाएपनि

म भविष्यसम्म नियाल्न सक्छु

युवक उमंग जति नाचे पनि

भुलवश पनि

विवाह बन्धनमा जकडिने छैन्

बाबु आई एम सरी भनेर

तँलाई म खिस्रिक पार्न सक्दिन्

न त तेरो खुशीको लागि

कसैलाई रुवाउन सक्नेछु

३

मेरो नजन्मेका छोरा

तँ नजन्मेको संसार

अझ देश

अझै सुन्दर र सजिलो भइसकेको छैन

धेरै बलिदानी भइसकेपनि

एकाध स्वार्थीहरुको दाउपेचले

सभ्यता फुल्न सकेको छैन्

तेसैले ए नजन्मेको मेरो छोरा

तैले पढेर विव्दान बन्ने

जानेर ठुलो बन्ने

अलि प्रतिभाशालीको हकदार बन्ने

कुनै सम्भावना म देख्दिन्

मबाट कुनै सुखको सास

तैले फेर्न पाउने छैनस्

न त तेरो बर्बाद जिन्दगीले

संसारलाई कुनै जिन्दगी दिनेछ

४

मेरो प्यारो नजन्मेको छोरा

मेरो मृत्युपछि

अग्नि संस्कारकै निम्ति मात्र

तँलाई म जन्माउन चाहन्न्

बरु मेरो लासलाई गिद्ध स्यालले नै लुछुन्

(गिद्ध त भए पो लुछ्लान् ;))

मलाई त डर छ

संसारको अप्ठेरो भस्मीभूत त के गर्लास् ?

तँपनि मेरो लाशमा दागबत्ती दिन कुर्लास्

बल्ल ठिस् बुढो मर्यो भन्दै

खुशीसाथ तर्पण श्राद्धको पाखण्ड गर्लास्

मेरो प्यारो नजन्मेको छोरा

वंश अनि परम्परा चलाउन मात्र

तँलाई म जन्माउनै चाहन्न्

५

मलाई डर् छ

कतै जनतालाई सहीद बनाउँदै

दुई चार जनाको पाउ मलेर

दिनरात डान्स र बीयर मुत्ने पो होस् कि ?

डयाड्ले क्या झुर लाईफ दियो भन्दै

छिमेकको छाप्रोमा आगो सल्काएर

तँ पनि दीपावली गर्ने पो होस कि ?

ए मेरो नजन्मेको प्यारो छोरा

मलाई धेरै आशंकाहरु छन्

दारिद्रंय यन्त्र ध्वस्त पार्ने

कर्मठ योद्धाको नयाँ सस्करण

तँ बन्लास् के ?

*हृदयचन्दसिंह प्रधान को कविता छोरोसित को प्यारोडी कविता बनाउन खोजिएको हो । मुल कविता एकल यात्री जी को ब्लगमा पहिलो पटक पढन पाईयो । कतिपय शव्दावली र विचार मुल सिर्जनाबाटै लिईएको छ । एकल यात्री मा आभार । हृदयचन्द्रलाई पछि भेटेपछि आभार गरुँला ।

नेपाल को असफल विकास प्रक्रिया

तेश्रो विश्वका धेरै गरीव देशहरुमा जस्तै नेपालमा पनि विकासले गरिबी झन बढाएको छ । जब बहुदल आयो, प्रजातन्त्रले यति थोरै उपलब्धि देला भन्ने कमैलाई आशंका थियो । नेपालमा भ्रष्टाचार र नातावादको लामो संस्थागत परम्परा रहेछ । कम्ती मा पनि राणाकाल देखि नै राजनीतिक मुलधार भ्रष्ट रहेछ ।

बिदेशीहरुको लागि नेपाल सन् १९५१ सम्म त बन्द नै थियो र तर सन् १९९५ मा आईपुग्दासम्म लाखौं बिदेशीहरुसंगै ठुलो बिदेशी अनुदान पनि विकास गर्न भनेर आएको रहेछ । म पनि यो प्रक्रिया बिगत पच्चिस बर्ष भन्दा बढी समयदेखि नजिकबाट हेरिरहेको छु । मैले हेर्दा विकासको पश्चिम युरोपेली र उत्तर अमेरिकी ढाँचा नेपालको लागि झन शोषणकारी भएको छ, तर यो कुरालाई आकर्षक नाराहरुले लुकाईएको रहेछ ।

धेरैजसो बिदेशी सहयोगसंगै शर्तहरु पनि जोडिएर आएका हुन्छन् । प्रमुख शर्तमा दाता राष्टबाटै वस्तु र सेवा खरिद गर्नुपर्ने हुन्छ । जुन कामको लागि नेपालीहरु आफै गर्न सक्छन, धेरै जसो रकम त बिदेशीहरुकै तलबमा मात्रै जान्छ । धेरै कम योजनाले विपन्नलाई फाईदा गरेको छ । भनिन्छ कि विकास अनुदानको १० प्रतिशत मात्र विपन्न वर्गमा पुगेको हुन्छ । धेरैजसो त चुहिएर नव धनाढ्यहरुको खल्तीमा पुगेको हुन्छ । यो कुरा अमेरिकी सहरहरु भन्दा पनि महँगो काठमाण्डुको घरजग्गाको मुल्यले प्रमाणित गर्छ, जहाँ मध्यमबर्गले पनि अकुत सम्पति कमाएको देखिन्छ ।

अन्तराष्टिय मुद्रा कोष, विश्व बैंक जस्ता संस्थाले रिन दिनेवेला संरचनासंग परिवर्तनको शर्त राख्छन् । तेस्तो परिवर्तनले नेपाली मुद्रालाई झनै कमजोर बनाएको छ । बिदेशीहरुले आफ्नो देशको मुद्राको तुलनामा नेपालमा राम्रो मुल्य पाउँछन्, जबकि नेपालीहरुले झनै दुख पाएका छन् ।

नेपालको सबैभन्दा प्रमुख आर्थिक श्रोत ठुला नदीहरुमा भएका जलबिद्युत संभावना भनिन्छ । केही साना तिना योजना त बनेका छन्, तर अन्तर्राष्टिय स्तर को आयोजना अहिलेसम्म छैन् । भारतले यो श्रोतलाई आफ्नो जनताको लागि नियन्त्रण गर्न चाहन्छ । नेपालको अर्को ध्यान नदिएको श्रोत पहाडमा बस्ने साना किसानहरुको आत्मसम्मानको भावना हो, जो कहिल्यै बिदेशी शक्तिसंग निहुरिनु परेन भनेर गर्व गर्छन् । मुलधार को विकास प्रक्रियाबाट टाढा रहेपनि उनीहरु वास्तवमा गरीब होईनन् । बरु, बिकासको फल चाखेर सम्पन्न भएकाहरु नै आफु गरीव भएको गुनासो गर्छन् ।

स्थानीय स्तरमा अनुदानमा चलेका केही संस्थाहरुले राम्रा काम पनि गरेका छन् । केही साच्चै नै आशलाग्दा पनि छन् । तर थोरै सफलताबाट प्रभावित भएर ठुला शक्तिहरुको चलखेल नजरअंदाज गर्न मिल्दैन् । वास्तवमा विकास प्रक्रियाले झनै बढी दरिद्रता सिकाएको छ ।

* डा. स्टिफेन बेज्रोछ्का को नेपाल गाइड बाट

नेपालीहरुको ढोंगी राष्टियता

अहिंसाको मामलामा जस्तै राष्टियताको मामलामा पनि नेपालीहरु पाखण्डी छन् । जो जति धेरै पढेलेखेको र सम्पन्न छन् उनेरु तेति नै धेरै पाखण्डी छन् । अचेल जातियता, क्षेत्रीयता र भारत केन्द्रित राष्टिय स्वाधीनताको चर्चा धेरै चलेको बेला मैले पनि केही सामान्यीकरण वा जेनरलाईजेशन गरेको छु ।

बाहुन छेत्री

शहरीया र शिक्षित र राजनीतिक बाहुन छेत्रीहरु को लागि राष्टियता महत्वपुर्ण छैन् । छेत्रीहरुमा परम्परागत रुपले शासकिय स्वरुपको कारणले अलिकता छ, बाहुनहरुमा त छँदै छैन् । राष्टियता समुहवादी धारणा हो । बाहुनहरु ऐतिहासिक रुपले नै अध्ययन, भाग्यवादी र व्यक्तिगत मोक्षमार्गी हुनेभएको उनीहरुमा समुहवादी भावना कम हुन्छ । तेसैले बाहुनहरु मुलत राष्टवादी हुदैनन् । उनेरुलाई यस लोक भन्दा पनि पर लोक को चिन्ता हुन्छ । उनेरुको संसारलाई परम्परागत रुपले दुई भागमा बाडछन् शुद्ध अशुद्ध, शुचि अशुचि, अपवित्र पवित्र, चोखो जुठो आदि । उनेरुको प्रयास सकेसम्म चोखो, पवित्र शुद्ध हुनु देखिनु हुन्छ । बर्तुन गर्नासाथ बाहुनको पहिलो मन्त्र हुन्छ अपवित्रो पवित्रोवा आदि अदि । तेसैले परम्परागत व्याख्या अनुसार बाहुन भन्न लायक अचेल कोही पनि नरहेको भएपनि हरेक कुरामा उनेरु आफुलाई अरु भन्दा पवित्र र शुद्ध देखाउने चेष्टा गर्छन् । तेसैले एक अर्थमा बाहुनहरु सबैभन्दा शुद्ध नस्लवादी वा रेसिस्ट पनि हुन्छन् । धेरै शुद्धतावादी को ढोंग गर्नपर्ने भएकोले धेरैजसो पाखण्ड बाहुनहरुमा नै हुन्छ । तेसैले सबैभन्दा शुद्ध प्रजातन्त्रवादी पनि बाहुन नै हुन्छन्, शुद्ध कमुनिष्टको दावा पनि बाहुनकै हुन्छ । छोटकरीमा भन्दा राजनीति गर्ने धेरै जसो बाहुन छेत्रीहरु अवसरवादी र भ्रष्ट चरित्रका छन् । तर कतिपय बाहुनहरु असल र उत्कृष्ट पनि हुन्छन् जस्तो कि म ।

जनजातिहरु

जनजातिहरुमा सामुहिक भावना बढी हुने भएकोले सर्सती हेर्दा उनेरु बढी राष्टवादी देखिन्छन् । तर राष्टियता को मामला जनजातिहरु बीच नै धेरै फरकहरु पनि छन् । कतिपय जनजातिले आफुलाई नेपालको आदिवासी र लडाकु भनेपनि नेपालको सुरक्षा भन्दा पनि जनजातिहरु अरु देशको सुरक्षाको लागि प्रसिद्ध छन् । ब्रिटीश र खासगरी भारतीय राष्टिय सेनामा जागीर खान मरिहत्ते र गर्व गर्ने जनजातिहरु कसरी नेपाली राष्टवादी हुन सक्छन् ? तेसो त अचेल म भारतसंग आईपरे लडनुपर्छ भन्ने सामान्य जनतामा धेरैजसो जनजातिहरुलाई नै देख्छु । भारतले सिमाना मिच्यो भारतसंग लडनुपर्छ भनेर जनजातिका सदस्यहरुले भनिरहँदा उनेरुको भावभंगिमा देखेर अचम्म लाग्छ उनेरुले साच्चै नै पुरा विश्वास का साथ भनिरहेका हुन्छन् । नेताहरुले जस्तो कोरा राजनीति मात्र भनिरहेका हँुदैनन् । मलाई के निश्चित लाग्छ भने नेपाल भन्ने राष्ट रह्यो भने त्यो जनजातिकै जुझारुपनाले मात्रै रहन्छ । तर जबसम्म नेपाली जनजातिका सदस्यहरुले भारतीय सुरक्षा नीति अनुसार भारतीय सेनामा जागिर खान्छन् तबसम्म नेपाल कमजोर नै रहनेछ ।

क्षेत्रीय पहाडी मधेशीहरु

बहुसंख्यक मधेशीहरु सिद्धान्तत बाहुन जस्तै नेपाली राष्टवादी छैनन् । सबैमा अपवाद भए जस्तै मधेशी राजनीतिक नेताहरुमा रामवरण र मातृका यादव पनि अपवाद नै होलान् । राष्टिय राजनीतिमा हिजोअस्ति सम्म बाहुनवाद हावी भए जस्तै मधेशी राजनीतिमा आजसम्म पनि उच्च हिन्दु जातिवाद नै हावी छ । जहाँसम्म जनताको कुरा छ, अहिलेसम्म मधेशी जनता भन्दा पनि पहाडिया जनताहरु नै भारत र भारतीय रोजगारमा निर्भर छन् । विगतमा यो कुरा नबुझेका वा बुझ पचाएका ढोगी पहाडी राष्टवादले मधेशी जनतालाई राष्टिय मुलप्रवाहमा स्वीकार गरेन । परिणामस्वरुप भारतले अवसरवादी नेताहरुलाई प्रयोग गरेर नेपालको जनसाख्यिक अतिक्रमण गर्न सफल भयो । अहिलेका धेरैजसो मधेसी शसस्त्र दलहरु मधेशी आत्मसम्मानको लागि भन्दा पनि नेपालको राष्टिय सुरक्षा कमजोर पार्ने उदेश्यले भारतको आडमा संचालित आतंकवादी संगठन हुन् । अहिले त उच्च शिक्षित बहुसंख्यक संभ्रान्त मधेशीहरु पनि नेपालमा भन्दा पनि भारतीय मुलप्रवाहमा मिसिन पाउँदा नै खुशी हुनेछन् ।

सारांश नेपालीहरु नै राष्टवादी छैनन भने भुत्रो हुन्छ नेपाल को राष्टिय स्वाधीनता ?

नेपालमा ब्राम्हणवादी भारतीय परम्परा

राजनीतिमा उच्च जातिहरु को हालीमुहाली छ । थरि थरिका राजनीतिक नारा बोकेर तिनीहरु राजनीतिमा सफल हुन्छन् । कतिपय त जनसम्पर्कबाट पुरै बिमुख हुन्छन् । तिनीहरुको शैली अचानक, अस्पस्ट र व्यक्तिगत सम्बन्धमा आधारित हुन्छ, अमुर्त मुद्दाको उठान गर्छन् । स्थापित र विकाशशील राजनीतिक अंग हुनुभन्दा पनि ति व्यक्तिहरु क्रान्तिकारी र आदर्श प्रजातन्त्रवादी देखिने प्रयत्न गर्छन् जबकि तिनीहरु जनताको वास्तविक आवश्यकता र संस्कृतिबारे अनभिज्ञ नै रहन्छन् । यस्ता व्यक्तिहरुले नै राजनीतिक विपक्षको भुमिका खेलेका छन् ।

बाहुन छेत्रीहरु नेपालमा अल्पमतमा छन् । अल्पमतमा भए पनि तिनीहरु शक्तिशाली छन् । शिक्षक, प्रोफेसर, शिक्षाविद, बुद्धिजीवि, र पत्रकारहरुको ठुलो हिस्सा उच्च हिन्दु जाति बाहुन छेत्री र नेवारमा श्रेष्ठ जातिहरु छन् । यिनीहरु सबैको नेपालका अरु जातिहरु प्रति हेर्ने धारणा बर्णवादी श्रेणीबिभाजनबाट प्रभावित छ । परिणामस्वरुप, नेपाल भित्रका र बाहिरी जगतका जानकारीहरु प्राप्त गर्ने र प्रसारण गर्ने काममा यि बर्ण बिभाजनकारी उच्च जातिहरुको नियन्त्रण छ ।

उच्च हिन्दु जातिहरु र बर्ण बिभाजनबाट प्रभावित अन्य जातिका सदस्यहरु नै नेपालको प्रशासन मा हावी छन् । निजामति प्रसासनले नेपालको राजनीतिक जीवनमा महत्वपुर्ण भुमिका खेल्दछ र बिगत तीस बर्षहरुमा(पन्चायतकालिन) निजामति प्रसासन मार्फत नै सरकारको प्रभावकारी सन्चालन भयो । नेपालको निजामति प्रसासनलाई यसको आफ्नै आवश्यकताले भन्दा पनि उच्च जातिहरु बाहुन, छेत्री र श्रेष्ठ नेवारहरुको परम्परागत भर्ती केन्द्र को रुपमा प्रयोग गरियो । धेरैजसो यि उच्च जातिका मान्छेहरु सरकारी प्रसासनको काम उनेरुको नैसर्गिक अधिकार भन्ठान्छन् ।

यि उच्च जातिका मानिसहरुले आफ्नो मान्छे को सम्पर्क प्रयोग गरेर सजिलै सरकारी जागिर पाउँदछन् । सबै हिन्दु उच्च जातिका मानिसहरु परम्परावादी नै छन् भन्ने पनि हैन्, तर जो धर्मसंग तेति वास्ता राख्दैनन् उनीहरु पनि आफ्नो वर्णभेदी लालनपालन र भाग्यवादी दृष्टिकोणबाट मुक्त हुनसकेका छैनन् । कतिपयले आफ्नो व्यक्तिगत अध्ययन् र अनुभवबाट सिक्दै भाग्यवादी सोचसंग संघर्ष पनि गर्छन् तर तिनीहरुको सोच पनि जातिय वर्णविभाजनको प्रभावबाट मुक्त हुन सक्दैन् जसले गर्दा तिनीहरु फेरि पन्डित नै रहन जान्छन् । तिनीहरु नास्तिक, बिदेशमा शिक्षित, उच्च प्रशिक्षित व्यवसायिक डिग्रीवाल, वा देश बिदेशको भ्रमण गरेका हुन सक्छन् तर तिनीहरुको प्रवृत्ति फेरि पनि जातिय वर्णभेदबाट नै प्रभावित हुन्छ ।

तेस्ता व्यक्तिहरु अकर्मण्य पलायनवादी हुन् जो दरिद्र नेपालको कुनै भविष्य देख्दैनन् । तिनीहरु समस्याको समाधान तर्फ भन्दा पनि बौद्धिकीकरण गर्छन्, अन्तहीन वाद विवाद गर्छन्, अनि वास्तविक निर्णय लिनुपर्ने जिम्मेवारी कुनै माथिल्लो तह मा सार्छन् । तिनीहरु विश्व समुदायसंग को नौलो र सतही परिचय मार्फत आफुलाई सामान्य जनता भन्दा फरक र बिशिष्ट देखाउने चेष्टा गर्छन् । तिनीहरु चाकरी को प्रयोग गर्छन्, र जब आफुलाई प्राप्त सुबिधाको पदमा पुग्छन्, तिनीहरुको मान्यता के हुन्छ भने देशको लागि केही पनि गर्न सकिदैन्, तेसैले आफु र आफ्नो मान्छे को लागि अवसरको उपयोग गर्नुपर्छ ।

यस्तो प्रवृत्ति उच्च जातिका शिक्षित व्यक्तिहरुमा मात्र नभई जनजाति समुह भित्रका ति व्यक्तिहरु जसले व्यक्तिगत प्रयासबाट शिक्षा र सम्मानित स्थान पाएका छन्, जब उनीहरु श्रेणीभेदी जातिय मान्यताको सम्पर्कमा आउँछन्, त्यस्ता जनजातिहरुमा समेत जातिय श्रेणीभेद प्रवृत्ति उत्पन्न हुन्छ । हिन्दु बर्णभेदी जातिय व्यवस्थाको यो सबैभन्दा ठुलो खतरा हो कि यसलाई सजिलै धर्म निरपेक्ष पनि बनाउन सकिन्छ र परम्परागत जातिय बर्णभेद नमान्नेहरु लगायत कुनै पनि सामाजिक वर्ग वा जनजातिबाट समेत नौलो तरिकाले यसको प्रयोग हुन सक्दछ ।

बर्ण श्रेणीबिभाजनको परिणामस्वरुप नेपाली राष्ट्रिय पहिचानको अवमुल्यन हुन गयो । नेपाली राष्ट्रिय पहिचानको साटो भारतीय हिन्दु जातियतावादले प्रश्रय पायो । नेपालको वास्तविक सामाजिक व्यवस्था को खोजी भारतीय बाहुनवादी ऐतिहासिक परम्पराहरुमा खोज्न थालियो । भाग्यवादी प्रवृत्तिले गर्दा नेपाली समाजमा पुर्नजागरण हुन पाएन, समाजलाई अकर्मण्य र पलायनवादी बनायो । यसरी नेपालमा भारतीय संस्कृतिको प्रभाव का असरहरु हुन गएः नेपालीपन्को अवमुल्यन्, धार्मिक संस्कृतिको भारतीयकरण, आफु प्रति हीनता बोध, र भाग्यवादी समर्पण ।

*डोर बहादुर बिष्टको फ्याटलिज्म एण्ड डेभलपमेन्ट सन् १९९० बाट अनुदित अंश

नेपालीहरुलाई कसले लडाईरहेको छ ?

म फेरि पनि भन्छु, यहाँ एउटा उचाल्ने कोशिश के हुन्छ भने मदेशमा पहाडी र मधेशीको झगडा गराइदिने । म पहाडिया रे । मेरो परिवार ७२ वर्ष भयो विराटनगरमा बसेको । विराटनगरको स्थापना मेरो पिताजीले गरेको हो । त्यहाँको मन्दिर मेरो पिताजीले बनाउनु भएको हो । म त्यहाँको, विराटनगरको प्रवक्ता हुन सक्दिन रे । दशवर्ष अघि पूर्णियाबाट आएको हिन्दुस्तानीले नागरिकता लियो, त्यो त्यहाँको प्रवक्ता हुन पाउँछ रे । म हुन पाउँदिन । त्यस्तो प्रचार यहाँ चलिरहेको छ पर्वते र मदिसे भनेर ।

अहिले तराईको उपेक्षा भयो भन्नेहरु यता दश बीस वर्षमा नागरिक भएर आएका छन्, तिनीहरुले उठाएको प्रश्न हो । तराईमा ट्याक्टर जीप र कहीं कहीं त हात्ती नभएको कुनै गाउँ छैन, तर पहाडमा त्यस क्षमताको लखपति भन्ने मानिस शायद विरलै होलान् । तराईमा भोकभोकै कुनै मानिसले बस्नुपरेको छैन, पहाडमा कुनै मान्छेले लाहुर गएनन् भने भोकभोकै बस्नुपर्छ ।

तर, तराईभित्र मैले एउटा अर्को कुरा देखें। त्यो म पर्वतेहरुलाई भन्न खोजिरहेको छु । त्यहाँ यत्रो ठुलो राष्ट्रियताको भावना छ मलाई व्यक्तिगत अनुभव पनि छ, र मैले आफ्नो अध्ययन् पनि गरेको छु । तपाई कुनै मदिसेलाई बाहिर गएर जागिर खाएर उतै घरजम गरेर बसेको देख्नुभएको छ ? म हजारवटा पर्वतेलाई देखाइदिन सक्दछु । त्यस्तो कोशिश गरिरहेको छ कि म ग्रीनकार्ड पाऊँ र अमेरिकामा गएर बसौं भनेर ।

एउटा तराईवासी मधेशीको मसंग भेट पर्यो न्युयोर्क हस्पीटलमा । मैले तपाईं को हो भन्दा वल्र्ड बैंक मा काम गर्छु भन्यो । त्यहाँ धेरै छन् नेपालका ऊ भन्दा धेरै कमाउने । डाक्टरहरु छन् । उनीहरुले मलाई मद्दत गरेका छन् । तर एकमुष्ट उसले दशहजारको चेक दियो, त्यति त के, हजारको चेक पनि कसैले दिएको छैन ।

मैले उसलाई भने, यो दशहजार डलरको चेक ? तिमीसंग कति रुपैयाँ छ ? उसले भन्यो दशहजार तीनसय डलर मसंग छ । उसले सातवर्षमा कमाएर बचाएको सबै रकम मलाई दियो । मैले यति चाहिदैन पछि लिउला भन्दा उसले भन्यो तपाईंको काममा मेरो रुपैया काम लागेन भने मेरो रुपैयाको के मूल्य ?

त्यो मान्छे वर्खामा यहाँ नेपाल आएको थियो । आएर मलाई के भन्यो भने मलाई जहिले पनि २४ घण्टा गाउँको सम्झना आउँछ । मलाई भैसीको सम्झना आउँछ, भैसीमा चढेको सम्झना आउँछ, गुल्ली डण्डा खेलेको सम्झना आउँछ, पोखरी मा नुहाएको सम्झना आउँछ । म राति सुत्दा सपना देख्छु । दिउँसोमा पनि त्यै सम्झन्छु ।

त्यसो हुनाले म गाउँ नगई भएन भनेर म ऐले गाउँ आएँ । वर्खा थियो । वर्खामा जान बाटो थिएन । म यै सुट लगाएर हेलेरै पुगें तिन माइल । मैले त्यहाँ केही गर्न सकेको छैन् । मैले मनमा सोचें, कति राष्ट्रियताको भावना छ यो मान्छेमा । तपाईहरु मध्ये कतिले भन्न सक्नुहुन्छ उसले भनेको जति ?

अब नेवारहरुको कुरा गरौं । तपाईले नेवार देखाउनुस्, जो दौडादौड गरेर बाहिर बस्न खोज्छ, काठमाण्डौ छोडेर । छन् कोई ? विदेशमा पैसा कमाए पनि यही बिहा गर्न आउँछन्, त्यै गलि फोहोर मैला भएको ठाउँमा नै घर किन्छन्, यहीं बस्छन् । एउटा यत्रो ममता छ आफ्नो देशका प्रति उनीहरुमा । उनीहरुको कला र इतिहासले नै बाहिरियालाई नेपाल चिनाउँछ ।

वास्तविकता के छ भने राष्ट्रियताको एउटा व्यापक आधार यस देशमा कायम छ । हामीहरुको कोशिश के हुनुपर्दछ भने यत्रो ठुलो राष्ट्रियताको संचिति छ, त्यो संचितिलाई हामी समातौं, त्यहासम्म हामी पुगौं । बाहिरबाट हामीहरुलाई धमिल्याउने जुन कोशिश भइरहेको छ, बिदेशी प्रभावबाट, त्यसबाट हामी बच्ने कोशिश गरौं । राष्ट्रियताको यत्रो धरातल छ, यत्रो ठुलो आधार छ राष्ट्रियताको त्यसबारे कसैले बोल्दैन् ।

यहाँ केवल झुठा कुराहरु मात्रै फैलाइन्छन् । त्यसो हुनाले, मैले भने नि, तपाई मलाई एउटा राष्ट्रवादी अखबार देखाउनुस्, म च्यालेन्ज गर्दछु तपाईंलाई र तपाई मलाई च्यालेन्ज गर्नुहुन्छ भने म प्रत्येक अखबारको पृष्ठभुमि बताउँछु र कुन विदेशीबाट सन्चालित कुन अखबार म भनिदिन्छु ।

(साभार राष्ट्रियताको आधार वि पी कोईराला सन् १९८१ (आशिंक संकलन्)